غسل یک عمل عبادی یا بهداشتی؟

غسل، داراى دو بعد عبادى و بهداشتى مى‏باشد. در اسلام غسل‏هاى متعددى داریم که بعضى از آنها مستحب و برخى واجب است: مثل غسل جنابت- حیض- نفاس- استحاضه- مس میت- میت و …

غسل علاوه بر اینکه باعث نورانیت باطنى انسان مى‏شود و حالت معنوى در انسان ایجاد مى‏کند و روح را طهارت و نشاط مى‏بخشد؛ فواید بهداشتى و جسمانى نیز براى بدن دارد، که به برخى از آنها اشاره مى‏کنیم:

هر کدام از غسل‏ها فلسفه و علت خاصى دارد، مثلًا: در مورد غسل جمعه و غسل عیدهاى مختلف، یکى از علت‏ها این است که چون در روزهاى جمعه و أعیاد اسلامى برخى اجتماعات برپا مى‏شود؛ مثل نماز جمعه و نماز عید و … و مردم از جاهاى دور و نزدیک در یک جا دورهم جمع مى‏شوند؛ غسل موجب پاکیزگى مى‏شود و بهداشت جسم و محیط را تأمین مى‏کند و از طرفى بوى عرق و … را از بین مى‏برد و انس بین افراد بیشتر مى‏گردد.

برخى از پزشکان و صاحب‏نظران در مورد غسل جنابت فوایدى ذکر کرده‏اند، از جمله:

1? غسل باعث نشاط بخشیدن به بدن و ورزیده شدن آن از طریق تحریک پایانه‏هاى عصبى موجود در پوست مى‏گردد.

2? غسل موجب احتقان خون در پوست و دستگاه تناسلى و دفع خون‏هاى جمع شده در این قسمت‏ها به سایر قسمت‏هاى بدن به ویژه قلب و مغز مى‏شود.

3? عمل غسل یک فعالیت عضلانى است که موجب نشاط قلب و حس جریان خون در بدن، و ورزش عضلات ارادى بدن است.

4? غسل، سلامتى پوست را تأمین مى‏کند تا بهتر به وظایف متعدد خود عمل نماید که از مهم‏ترین آنها انتقال احساسات و تنظیم دماى بدن و حفظ سلامتى است.
5? زدودن سلول‏هاى مرده، مواد چربى زائد و گرد و غبار و سایر آلودگى‏ها از پوست از دیگر فوائد غسل مى‏باشد.

6? در روایت آمده که در زمان جنابت، منى از تمام بدن بیرون مى‏آید و از این رو لازم است، تمام بدن شسته شود. (بحارالانوار، ج 81، ص 21)

دانشمندان امروز به این نتیجه رسیده‏اند که خارج شدن منى از انسان، یک عمل موضعى نیست (مانند بول و سایر زواید)؛ بدلیل اینکه اثر آن در تمام بدن آشکار مى‏گردد و تمام سلول‏هاى تن به دنبال خروج آن در یک حالت سستى مخصوص فرو مى‏روند.

7? برخى در مورد ترتیب غسل (سر و گردن، سمت راست و سمت چپ) نیز نکات بهداشتى و جسمانى ذکر کرده‏اند، از جمله:

وقتى انسان با آب سرد مشغول به شستن یک عضو شد درجه حرارت در اعضاى بدن مختلف مى‏گردد؛ در نتیجه گردش خون به آن سمت شدید مى‏شود و به دنبال آن عمل حیاتى دوران خون شدت پیدا مى‏کند. همانطور که در وضو صورت مى‏گیرد حتى اگر با آب گرم هم انجام شود باز این فرایند جریان پیدا مى‏کند.

8? پوست انسان هم داراى تنفس است و قریب 2 میلیون منافذ جلدى روى پوست وجود دارد که در اثر برخى رسوب‏ها این منفذها مسدود مى‏گردد؛ و تنفس پوست که از لوازم سلامتى و حیات است قطع و یا کم مى‏شود؛ و در اثر غسل این روزنه‏ها باز و حیات و نشاط به آن بر مى‏گردد، و فایده‏هاى بهداشتى دیگر که در کتب مربوطه به آن اشاره کرده‏اند.

در اینجا ذکر چند نکته لازم به ذکر است که:

غسل یک عبادت است که مقدمه‏ى نماز قرار مى‏گیرد و پایین آوردن آن در حد یک عمل بهداشتى صحیح به نظر نمى‏رسد، هر چند که آثار بهداشتى این دستور الهى بر کسى پوشیده نیست.

آثار و فوایدى که براى غسل شمرده شد علت منحصر و تامه براى غسل نیست. بلکه ممکن است مصالح و مفاسد دیگرى مثل مسائل معنوى و اجتماعى هم مورد نظر شارع بوده است. و آیندگان نکات علمى و دقیق‏ترى از این عمل عبادى کشف کنند.

برخى از این آثار بهداشتى که از شستشوى بدن حاصل مى‏شود، با شستشوى ساده بدن (بدون نیت و شرایط غسل) نیز حاصل مى‏شود، پس معلوم مى‏شود که این آثار، هدف اصلى شارع مقدس اسلام نبوده است، بلکه حداکثر مى‏توان گفت: در دستور غسل برخى از این آثار نیز لحاظ شده است.

و در پایان این مقاله دو پرسش و پاسخ را در این رابطه مطرح می کنیم:
سوال: لطفاً غسل‌های واجب را بیان کنید؟

جواب: غسل‌های واجب هفت تا می‌باشد: 1) غسل جنابت 2) غسل حیض 3) غسل نفاس 4) غسل استحاضه 5) غسل مس میت 6) غسل میت 7) غسلی که به واسطه‌ی نذر و قسم و مانند اینها بر انسان واجب می‌شود. (توضیح المسائل دوازده مرجع، ج1، ص221)

سوال: آیا غسل همانند وضو، ترتیبی و ارتماسی دارد؟ اگر جواب مثبت است شیوه‌ی آنها را بیان فرمائید؟

جواب: بلی ـ در غسل هم همانند وضو، می‌شود به دو شیوه‌ی ترتیبی و ارتماسی، طهارت را حاصل کرد. اما در غسل ترتیبی باید به نیت غسل، اول سر و گردن را، بعد طرف راست، بعد طرف چپ بدن را باید شست. در غسل ارتماسی باز هم به نیت غسل، باید تمام بدن را به تدریج یا دفعتاً در آب فرو برد. (توضیح المسائل دوازده مرجع، ج1، م 360 و361 و367)

منابع:

سایت اندیشه قم

کتاب پرسش و پاسخهای قرآنی ج5ـ محمد علی رضایی اصفهانی